Dossier Spoorwegovergang Den Dolder: een Historisch Overzicht

De Gemeenteraad neemt op 7 november a.s. een volgend besluit met betrekking tot de afsluiting van de spoorwegovergang in het centrum van Den Dolder. Dat betekent dat er dan weer een fase wordt afgerond in dit langlopende proces over de infrastructuur-ontwikkeling in Den Dolder. Uiteraard verloopt ook deze fase niet zonder discussie, zowel in het dorp als in de Gemeenteraad. Er is een Ronde Tafel in de MC-kerk georganiseerd waarin insprekers hun visie konden delen met de raad, en op 28 september vond het Raadsdebat plaats tussen de politieke partijen in het gemeentehuis.

De discussie gaat niet meer over het afsluiten van het spoor voor gemotoriseerd verkeer, want dat besluit is al genomen in 2008, in 2013 en in 2019. Het gesprek gaat nu over de kortsluitroute naar het centrum via het terrein van Den Engh, en over de aansluitingen op de provinciale weg (N238). Deze zijn nodig om de bereikbaarheid van het (winkel)centrum zo goed mogelijk te garanderen.

Gezien de lange periode waarin deze complexe kwestie zich afspeelt, denken wij dat dit een goed moment is om het geheugen even op te frissen.

Het begon meer dan 20 jaar geleden met ProRail die bij de gemeente Zeist aangaf dat de overweg in Den Dolder tot de gevaarlijkste van Nederland behoort. ProRail verklaart op hun website als volgt: ‘Een trein rijdt met hoge snelheid en heeft geen mogelijkheid om tijdig te stoppen of uit te wijken. ProRail beschouwt daarom iedere overweg als een ‘gevaarlijk kruispunt’. Op de snelweg zijn gevaarlijke kruispunten allang uit den boze. Daar zijn alleen nog ongelijkvloerse kruisingen. Op het spoor lopen we daarin helaas nog achter’.

ProRail ziet dus in elke overweg een potentieel gevaarlijke verkeerssituatie voor de omgeving. Ze zien alle overwegen in Nederland het liefst verdwijnen, blijkens hun credo; ‘de beste overweg is geen overweg’. Een groot deel van de drukke Randstad is inmiddels overwegvrij. De opdracht vanuit het ministerie destijds was om ook in Den Dolder door ondertunneling de veiligheid van de spoorlijn tussen Utrecht en Den Dolder te vergroten.

Na veel studies lagen er in 2005 een aantal varianten voor een tunnel onder de spoorwegovergang. De variant met een langzaamverkeerstunnel op de plek van de spoorwegovergang op de Dolderseweg, en een nieuwe verbinding tussen Den Dolder Noord en Zuid voor motorvoertuigen via de Nieuwe Dolderseweg (N238) leek het meest haalbaar. Deze oplossing werd echter door veel inwoners van Den Dolder sociaal onveilig gevonden. Het dorp protesteerde omdat het voor ­fietsers en voetgangers heel ongemakkelijk zou worden om met een tunnel naar de andere kant van het spoor te komen, maar vooral ook om op het perron te komen. Dit gold met name voor de oudere inwoners, men zag het niet zitten om onder het spoor door te moeten gaan.

Zowel in Den Dolder als in Bilthoven ontstond vervolgens uit de samenleving een initiatief waarbij gezamenlijk een studie werd verricht naar de mogelijkheid van het verdiepen van het spoor. Het advies hierover van de werkgroep ‘Verdiept Spoor De Bilt-Zeist’ is in 2007 overgenomen door de Gemeenteraad van Zeist. In 2008 werd duidelijk dat het ministerie de hiervoor benodigde 500 miljoen euro niet beschikbaar zou stellen. In Bilthoven werd daarop gekozen voor een tunnel langs de Jan Steenlaan en voor afsluiting van de spoorwegovergang.

In Zeist werd door het college begin 2008 de eindvariant uit 2005 aan de Gemeenteraad voorgelegd: een tunnel voor fietsers en voetgangers ter plaatse van de spoorwegovergang, en een andere route voor het autoverkeer via de Nieuwe Dolderseweg. Na een extra Ronde Tafel in februari 2008 waar inwoners hun bezwaren tegen een tunnel uitten, wordt het voorstel met de langzaamverkeerstunnel in het centrum ingetrokken. De tunnel met een opgang naar het stations-perron was in de ogen van veel Doldenaren niet goed beloopbaar en niet sociaal veilig te realiseren.

Ondertussen in 2006 werd de Brede School aan de Schroeder van der Kolklaan gebouwd en was het nodig een veilige route van en naar de enige basisschool in Den Dolder te realiseren. Er werd door de Gemeenteraad een budget van 1 miljoen euro beschikbaar gesteld. De bedoeling was hiermee ter hoogte van het voormalige Overtoomterrein aan de Tolhuislaan een tunnel onder de spoorlijn te maken, direct naar de school. Omdat bleek dat een tunnel het drievoudige van het beschikbare budget zou gaan kosten, zou het bedrag aangewend worden voor een brug over het spoor of een andere oplossing. Een andere oplossing werd inderdaad gekozen en dat werd een ‘veilige schoolroute’ met kleine aanpassingen op de fietsroute van zuid naar noord, die zo snel mogelijk gerealiseerd diende te worden.

Dit was tegen het zere been van inwoners, schooldirectie en ouders. Het eerder ‘beloofde tunneltje’ was een veel betere, veiliger en duurzame oplossing, zeker ook met de beoogde nieuwe locatie van DOSC tussen het spoor en de school in de buurt. Daarop besloot de Gemeenteraad in november 2008 tot het ‘Drieluik Den Dolder’ bestaande uit drie onderdelen:

• een langzaam-verkeerstunnel (voor voetgangers en fietsers) ter hoogte van de Tolhuislaan;
• een alternatieve route voor het verkeer tussen Den Dolder-Zuid en Den Dolder-Noord (bypass, kortsluitroute);
• het afsluiten van de huidige gelijkvloerse spoorwegovergang voor autoverkeer.

Het leek op een compromis: de spoorwegovergang bleef open voor voetgangers en fietsers en bleef gelijkvloers om de gemakkelijke toegankelijkheid voor mensen met een rollator of scootmobiel te behouden. Auto’s zouden omrijden via de kortsluitroute Nieuwe Dolderseweg. Voor fietsers en voetgangers kwam er een breed en sociaal veilig fietstunneltje ter hoogte van de Tolhuislaan.

Toen kwam de uitwerking, die diende wederom te geschieden in samenspraak met de inwoners en winkeliers in Den Dolder. In maart 2009 startte het project onder de noemer Centrum Den Dolder dat een lang en zorgvuldig proces was met een stuurgroep, een projectgroep en externe deskundigen. Voor de drie deelplannen werden er drie klankbordgroepen opgericht, bestaande uit inwoners en winkeliers. Door hard werken werden er vele varianten per onderdeel aangegeven en vergeleken. Daar zaten ook varianten tussen met toch een ondertunneling in het centrum, bijv. parallel aan de provinciale weg, uitkomend op de Fornheselaan of Andreas Foxlaan. Al deze opties werden bekeken en getoetst. Anderhalf jaar later en na vele honderden reacties en inspraaknotities werd er in het najaar van 2011 een definitieve keuze gemaakt. De raad stemt dan in met voorlopige ontwerpen van een langzaamverkeertunnel aan de Tolhuislaan, en een kortsluitroute voor autoverkeer, waarbij gebruik gemaakt wordt van de Andreas Foxlaan en de Nieuwe Dolderseweg. De herinrichting van het spoor en het centrum zullen later worden uitgewerkt.

Met het tunneltje ter hoogte van de Tolhuislaan ging men aan de slag. Maar er bleef in het dorp veel discussie over deel 2 en 3 van het Drieluik, was dit nu echt nodig? Mede dankzij overtuigende inzet van onze Belangenvereniging en de Winkeliersvereniging is toen in 2011 afgesproken dat er een getrapte oplossing zou komen. Die bestond uit: 1. het aanleggen van de langzaamverkeerstunnel bij de Tolhuislaan; 2. daarna een integraal verkeersveiligheidsonderzoek voor de totale verkeersituatie in Den Dolder; 3. en zou daaruit blijken dat de veiligheid op de overweg voldoende was toegenomen als gevolg van het aanleggen van de langzaamverkeerstunnel, dan zou de overweg open kunnen blijven voor alle verkeer (immers een flink deel van de fietsers, met name de schoolkinderen, zou dan niet meer over de overweg gaan en dat zou het veiliger maken). De realisatie van de kortsluitroute en afsluiting spoorwegovergang zouden pas starten na oplevering langzaam-verkeerstunnel, en ná voorleggen van de uitkomsten van het verkeersonderzoek aan de Gemeenteraad.

Begin 2018 wordt de fietstunnel bij de Tolhuislaan geopend. In dat jaar worden er verscheidene verkeersveiligheidsonderzoeken gedaan. Het bureau Goudappel Coffeng concludeert op basis van uitgebreide tellingen en analyses dat van alle onderzochte situaties de ongevalskans het laagst is als de spoorwegovergang wordt afgesloten voor gemotoriseerd verkeer. Het onderzoek geeft dus aan dat afsluiting de meest veilige totaal-verkeerssituatie in Den Dolder oplevert.

Ook kwam er een rekenkameronderzoek naar de burgerparticipatie van de klankbordgroepen, en vooral het proces rondom het fietstunneltje. Daaruit bleek de reden waarom er zo lang getreuzeld was met dit project, namelijk dat de ambtelijke verantwoordelijkheid niet consistent en niet duidelijk was belegd. Dat zou men anders doen met de volgende delen van het project.

Vanaf 2020 ging men uiteindelijk weer verder met deel 2 en 3 van het Drieluik dat vanaf dan ‘Nieuwe Verbindingen Den Dolder’ heet. De eerste fase van het volledig opnieuw opgetuigde burgerparticipatietraject gaat onder begeleiding van een extern bureau Anthea. De tweede fase ging daarna verder onder leiding van een projectleider vanuit de gemeente samen met een speciaal aangestelde externe Omgevingsmanager. De Belangenvereniging doet uiteraard ook weer mee aan deze consultatieronde van inwoners, en wij zien erop toe dat zoveel mogelijk inwoners en belanghebbenden gehoord worden. We realiseren ons dat de meningen in het dorp nog steeds verdeeld zijn. Tegelijkertijd zien we ook dat de wereld niet stil staat en het dorp blijft groeien. Ontwikkelingen als de komst van de politieacademie naar Den Dolder, en de Doorfietsroute die op last van de Provincie op de Andreas Foxlaan is gepland, maken het ingewikkeld. Kortom, stilstaan is geen optie.

De plannen zoals die nu voorliggen voor de komende jaren, kort samengevat:

1. Er komt een groot kruispunt met stoplichten op de N238 ter hoogte van Pleineslaan, met een nieuwe afslag naar het oosten voor een woonwijk op de WA Hoeve. De snelheid gaat naar 60 km en er is een oversteek voor fietsers en voetgangers.
2. Aan de zuidkant komt op de N238 iets ten zuiden van de huidige afslag naar Fornhese eenzelfde groot kruispunt met stoplichten, met een nieuwe afslag naar het dorpscentrum toe. Deze kortsluitroute zal over landgoed Den Engh lopen, het groene terrein met de kantoorvilla, in eigendom van het Rijksvastgoedbedrijf. De exacte locatie ter plaatse is nog niet bekend, want men zal o.a. rekening gaan houden met de natuur- en cultuurhistorische waarden van het landgoed. De nieuwe afslag naar het industrieterrein Fornhese zal samengaan met de afslag naar de politieacademie. Ook bij dit kruispunt op de N238 gaat de snelheid naar 60 km.
3. Als dit alles gerealiseerd is, dan kan ProRail de spoorwegovergang sluiten voor gemotoriseerd verkeer. De weg over het spoor zal dan omgevormd worden naar een fiets-voetgangersovergang, wat betekent dat de spoorbomen over de volle breedte van de weg sluiten. Dat is grote winst, want het is dan een stuk veiliger. Ook zal het centrum een flinke opknapbeurt krijgen met meer ruimte voor winkelend publiek en een prettig verblijf.

De plannen in het raadsvoorstel dat op 7 november aan de Gemeenteraad voorligt, zijn zorgvuldig uitgezocht en berekend. En zoals u heeft kunnen lezen, is het met veel betrokkenheid vanuit de Dolderse samenleving tot stand gekomen. Natuurlijk zijn er nog losse eindjes; het laad/los vrachtverkeer in het centrum blijft een aandachtspunt, evenals de plaatsing van parkeerplaatsen en bushaltes. Daarnaast zullen er inwoners om compensatiemaatregelen vragen tegen de plaatselijk toenemende geluidsoverlast en drukte. Ook komen er nieuwe onderzoeken naar de gevolgen voor natuur en cultuurhistorie op het terrein van Den Engh, waar met aandacht voor ecologische en historische waarden alles in kaart zal worden gebracht en meegewogen.

Wij hebben als Belangenvereniging Den Dolder al die tijd meegewerkt en daarbij vastgesteld dat de Dolderse gemeenschap voortdurend gehoord en betrokken is geweest bij dit complexe proces. Dat kost veel energie maar het is belangrijk en nodig omdat Den Dolder blijft groeien en zich verder zal ontwikkelen. Wij zullen dit proces kritisch blijven volgen en onze leden en inwoners via onze eigen website en de website dendolder.nl op de hoogte houden. Eenieder die actief mee wil denken en mee wil doen, is van harte uitgenodigd en welkom op onze ALV op woensdag 22 november om 19.30 uur in cultureel centrum de Kameel. Ook op andere Dolderse dossiers kunnen wij uw input gebruiken. Steunt u onze inzet, word dan lid van onze vereniging (15 euro per jaar). Meld u aan via mail: belangenvereniging@dendolder.nl

Dit is een bericht van de Belangenvereniging Den Dolder: deze vereniging volgt het nieuws en de politiek van de gemeente Zeist en de regio Utrecht, voor zover het invloed kan hebben op het leven en wonen in Den Dolder. De vereniging denkt en praat mee, en publiceert daarover regelmatig.

In de Stadspers van 25 oktober 2023  stond een dubbele pagina van de Belangenvereniging.